Во последно време во Босна и Херцеговина се зголемија тензиите. Во петокот, Милорад Додик, националистичкиот претседател на Република Српска, конститутивна република на Босна и Херцеговина, беше разрешен од уставниот суд на земјата. Понатаму, европските мировни сили ЕУФОР одлучија значително да го зголеми бројот на војници во земјата, од 1100 на 1600 според босанските извори.
Настаните брзо се надоврзуваат еден по друг. На крајот на минатиот месец имаше одлука на највисокиот суд во земјата, со кој претседателот Додик беше осуден на една година затвор за поткопување на државната власт. Националистот на босанските Срби подготви закони кои директно се коси со Дејтонскиот мировен договор со тоа што повеќе не прифаќаше национална полиција и владеење на правото. Мировните договори ставија крај на босанската војна пред триесет години. Колку е експлозивна ситуацијата, треба ли да се плашиме од нова војна?
Фактот дека ЕУ испраќа повеќе војници е „знак дека ситуацијата е сериозна“, вели балканскиот експерт Герт Лутејн, поврзан со Универзитетот Врије во Амстердам. Тој посочува дека Додик се повеќе оди кон отцепување. „Во принцип, тој нема своја војска, но Додик е зафатен со трансформирање на сопствените полициски сили во еден вид војска. На пример, тие се многу повеќе вооружени отколку што е потребно и се дефилираат на комеморациите“.
Отцепувањето од Босна и Херцеговина не е непосреден проблем, нагласува Лутејн. „Но, заканата сама по себе е екстремна за регионот. Во Република Српска живеат и несрпско население, како што е поранешната муслиманска енклава Сребреница. Случувањата несомнено влеваат страв кај тие луѓе“.
Додик, националист кој го негира геноцидот
Додик е претседател на Република Српска, еден од двата ентитета во земјата заедно со бошњачко-хрватската федерација на Босна и Херцеговина. Додик е проруски националист кој го негира геноцидот во Сребреница. Тој со години се заканува со отцепување и не го признава високиот претставник за Босна и Херцеговина. Таа позиција беше утврдена со мировниот договор во 1990-тите и моментално ја пополнува Германецот Кристијан Шмит. Тој може да менува закони и да наметнува декрети за одржување на мирот.
Неодамна, парламентот ја одобри легислативата на Додик што ги става настрана националната полиција и владеењето на правото во Република Српска. Државата потоа отиде пред уставниот суд. Во петокот пресуди дека законите го загрозуваат уставниот и правниот поредок во земјата. Судот привремено го суспендираше законодавството. Додик одговори резигнирано и не ја признава изјавата.
Политикологот и активист за човекови права Самир Бехариќ, поврзан со Универзитетот во Бамберг во германската покраина Баварија, исто така гледа јасна политичка ескалација. Тој посочува дека меморијалниот центар во Сребреница минатата недела одлучил привремено да се затвори поради тензии и безбедносни причини. „Тоа покажува колку е неизвесна ситуацијата“, вели Бехариќ.
Според него, можни се различни сценарија. „Или Додик ќе поднесе жалба до судот, кој не го признава. Или ќе се одржи на теренот и ќе ја отвори Пандорината кутија. Потоа мора да биде уапсен од националната полиција. Додик потоа би можел да побегне. На пример во Унгарија, каде што има сојузник со премиерот Орбан“.
Според Бехариќ, Додик се надевал на промена на курсот во Вашингтон, но државниот секретар Рубио (надворешни работи) овој викенд остро го осудил Додик. Тоа ќе биде уверување и за шефот на НАТО Руте, кој денеска ќе ја посети планираната посета на Сараево за да испрати порака дека нема да се прифати натамошна ескалација.
„Прашањето е каде завршува ова“, вели Лутејн. „Луѓето во регионот се навикнати на политички противречности и остра реторика, но многу е нејасно. Никој не се радува на нова војна, дури ни Додик, вели тој. Но, ако се случи инцидент во многу запалива ситуација како оваа, тоа може да доведе до спирала на насилство“.
„Кога работите стануваат груби во овој регион, тие одат брзо“, вели и Бехариќ. „Постконфликтната ситуација е секогаш несигурна. Сепак, тој не претпоставува дека ќе избие нова војна од големи размери. „Додик нема политичка и социјална поддршка за дополнително да ескалира. Во споредба со воените лидери од 1990-тите, тој нема војска. На луѓето им е доста од реториката, тие не сакаат да ги испраќаат своите деца во рововите“.
Лутејн се согласува со ова: “Додик е на власт преку клиентелистички систем. Неговата реторика е идеолошки привлечна, но тој секако не е исклучително популарен политичар. За време на изборите, неговите политички пријатели во медиумите се грижат да добива позитивни вести. Шефот на фабрика или синџир во сопственост на политички пријател може да каже: гласајте за Додик ако сакате да ја задржите својата работа”.
Сепак, Додик не треба да се потценува, смета Бехариќ. „Може да се случи инцидент, на пример со враќање на босанските муслимани во Република Српска. Тоа нема веднаш да доведе до војна, но самиот факт дека луѓето ќе лежат будни плашејќи се од следниот потег на Додик е доволно сериозен“.
извор: НОС Холандија
