Иницијативата „Отворен Балкан“ беше покрената пред три години од лидерите на Северна Македонија, Србија и Албанија, за да се олесни слободното движење на луѓе, стоки, услуги и капитал во регионот. До денес, Косово, Црна Гора и Босна и Херцеговина одбиваат да се приклучат, тврдејќи дека иницијативата е непотребна бидејќи регионалната економска соработка е веќе дел од агендата за интеграција во ЕУ и иницијативите како што е Берлинскиот процес . Овој процес беше воспоставен во 2014 година како платформа за соработка на високо ниво меѓу шесте земји од Западен Балкан , земјите-членки и институциите на ЕУ, меѓународните финансиски институции и граѓанското општество и бизниси во регионот.
ДВ: Г. Џозеф, имате поминато многу години работејќи во земјите од Западен Балкан. Каков е Вашиот став за иницијативата Отворен Балкан?
Едвард П. Џозеф: Опасностите од Отворен Балкан не се добро разбрани, иако на многумина на самиот Балкан им се јасни. Работев повеќе од десетина години – вклучително и во текот на годините на војната – во сите земји погодени од конфликти на Балканот. Како и многумина во регионот, јас гледам динамика низ таа призма, особено тврдењето на големосрпскиот национализам, кој денес го промовираат претседателот Александар Вучиќ и неговите делегати под знамето на „Српскиот свет“.
Иницијативата Отворен Балкан не е само одвлекување на вниманието од суштинските проблеми во регионот – кои се политички – туку всушност ризикува да ги влоши тие политички проблеми.
Проблемите со Отворен Балкан можеме да ги резимираме на следниов начин: „сомнителна теорија; наивна конструкција; опасни импликации“.
Да почнеме со имплицитната теорија во основата на „Отворен Балкан“: „трговија еднаква на доверба“ (ова е мојот опис). За жал, оваа теорија се урива во реалноста. Погледнете ја само бесната руска агресија против Украина. До 24 февруари, Русија и Украина имаа огромна трговска размена, вредна речиси 10 милијарди долари комбинирана вредност на извоз-увоз. Во моментов, Кина спроведува агресивни воени вежби против Тајван – земја која извезува стоки во Кина во вредност од 273 милијарди долари, вклучително и критични полупроводници. Кина е трговски партнер број еден на Тајван, одговорна за една третина од нејзината трговија.
Според теоријата на Отворен Балкан, сите овие земји треба да бидат во мир. Наместо тоа, тие се или во војна, или во чекори кон војна. Од поддржувачите на Отворен Балкан треба да се побара да го објаснат ова.
Наместо „трговијата е еднаква на довербата“, јас нудам значително поинаков заклучок, имено дека влијанието на трговијата зависи од карактерот на режимот, без разлика дали е тој демократски или автократски/авторитарен. Ако западно ориентирани демократии тргуваат, тогаш, да, има политички придобивки.
Но, ако автократиите, особено оние како Русија, Кина и, да, Србија под Александар Вучиќ, кои имаат територијални и политички амбиции и ги дестабилизираат своите соседи, ја водат трговијата, тогаш имате растечка недоверба, а не доверба.
Црногорскиот претседател Мило Ѓукановиќ во интервју рече дека иницијативата Отворен Балкан ќе заврши со исчезнување на Црна Гора, Косово, Северна Македонија и Босна и Херцеговина. Каков е Вашиот одговор на таа изјава?
Сметам дека е значајно поради една главна причина: ја потврдува реалноста што поддржувачите на Отворен Балкан ја игнорираат: силната опозиција. Не е важно какво е вашето мислење за Ѓукановиќ, или за Албин Курти, или за бошњачките или хрватските лидери кои имаат слични грижи.
Она што е важно е дека постои силно противење на иницијативата за која поддржувачите тврдат дека е „само за создавање работни места и раст на економијата“. Поддржувачите на Отворен Балкан треба да се запрашаат: „Зошто постои такво противење на нашата наводно бенигна иницијатива? Зошто некој би се спротивставил на ова?
Да се постави прашањето значи да се одговори: Ако има толку многу противење, тогаш иницијативата не може да биде целосно бенигна. Мора да има легитимни грижи. Поддржувачите треба да ги слушаат приговорите на скептиците во регионот, наместо само да ги туркаат да ја прифатат оваа иницијатива.
Лидерите на земјите кои се приклучија на оваа иницијатива се убедени дека тоа ќе биде од корист за нивните земји и граѓани. Која земја ќе има најголема корист и финансиски и политички?
Србија секогаш ќе има повеќе корист од другите. Ова е уште една од суштинските грешки на „Отворен Балкан“. Поддржувачите зборуваат за тоа како сите економии во регионот да се со иста големина и ист карактер. Воопшто не се исти.
Економијата на Србија е околу 14 пати поголема од онаа на Црна Гора, на пример. Економијата на Србија е двојно поголема од онаа на Албанија и Северна Македонија заедно. Србија секогаш ќе има повеќе корист од отворените бариери отколку нејзините соседи; Србија ќе може да произведува стоки со повисока вредност за извоз, со што ќе стане уште подоминантна.
Оваа економска моќ се претвора во политичка моќ. Погледнете ја Германија во Европската Унија. Запомнете дека соседите на Германија, како Франција, беа многу загрижени за германската економска моќ, дури и по Втората светска војна. Франција и другите европски земји не сакаа Германија да добие пристап до јаглен и други ресурси.
Франција не се согласи на еден вид „Отворен Европа“ со Германија додека не беше уверена дека трговскиот однос ќе биде под сеопфатен чадор. Таа структура стана основа за Европската Унија што ја знаеме денес. Германија ја консолидираше својата демократија, која денес ја знаеме и ја почитуваме. Војната меѓу Франција и Германија сега е незамислива.
Но, насилството, дури и војната, не е незамисливо меѓу Србија, или посредници поддржани од Србија, или други на Балканот. Да се даде уште поголема моќ на автократска држава како Србија под Вучиќ е неодговорно. Ќе беше поинаку доколку Србија беше посветена демократија, прифаќајќи го западниот поредок.
Она што има смисла е да се следи моделот на економска соработка под поширок чадор, во овој случај, чадор кој инсистира на меѓусебно почитување, вклучување, вредности на ЕУ и има сеопфатна надзорна држава како Германија.
Од Ваша перспектива, дали Отворен Балкан ја поткопува иницијативата „Берлински процес“?
Секако дека го прави тоа. Отворен Балкан е конкурентна иницијатива во регион кој веќе има неколку ентитети и иницијативи, вклучувајќи го „Берлинскиот процес“, ЦЕФТА и Регионалниот совет за соработка за да помогнат во координирањето и промовирањето конкретни чекори.
Тоа зависи од мудроста на лидерите во регионот, САД и ЕУ. Ако сфатат дека предизвиците во регионот – дури и економските проблеми – се политички по природа, нема да поддржат режим кој ги влошува политичките проблеми.
Во анализата на економската ситуација во Босна, Европската банка за обнова и развој (ЕБОР) укажува на политичките проблеми – ќор-сокакот создаден со Дејтонскиот договор. Всушност, Босна и Херцеговина ужива во „четирите слободи“ промовирани од Отворен Балкан. Повеќе од две децении постои слобода на движење на луѓе, стоки, услуги и капитал.
Истите „магични тврдења“ за Отворен Балкан беа искажани и за трговијата во Босна и Херцеговина: „штом ќе можат да тргуваат, ќе се концентрираат на правење пари и ќе ги заборават сите овие поделби“.
Наместо тоа, како што забележува ЕБОР, постои сериозна економска опструкција поради згрчениот Дејтонски договор, кој се потпира на етно-територијалната поделба на земјата и комплицираните политички права. Ова бара сериозна политичка стратегија, не само за Босна и Херцеговина, туку и за регионот.
Дали влијанието на Русија на Балканот е сериозна закана во контекст на руската инвазија на Украина?
Руското, кинеското и унгарското влијание се сериозни закани. Сите влијанија на антидемократските режими се негативни фактори на Балканот.
Поентата е да се препознае од каде доаѓа ранливоста: само една земја во регионот, Србија, го отфрла западниот поредок за регионот. Затоа режимот на чело со Вучиќ се здружува со Унгарија, Кина и Русија.
Дојче Веле
